Adott tehát a téma: maga a televízió(zás) és ezen belül a hazai, kolozsvári meg bukaresti magyar adás. Másrészt adott a Korunk szerkesztőségének felkérése, melynek alapján e hozzászólás megszületik. Ezzel nincs is semmi baj, hanem a nagy kérdés az: milyen minőségben, milyen információk alapján, mennyire szakavatottan állok hozzá magam a témához, és ki lesz az a többi tollforgató, akiket a szerkesztőség ugyancsak felkért a megnyilatkozásra (semmiképpen nem kinyilatkoztatásról van szó!)?
Hogy miért e végső soron önmarcongoló kérdés? A válasz nagyon egyszerű. Körülbelül négy-öt éve foglalkozom heti rendszerességgel tévékritika-írással. Ez idő alatt számtalanszor felmerült bennem a kétely: van-e jogom, kellő előképzettségem ahhoz, hogy olykor keményen, máskor szelídebben bíráljam, ha meg érdemes, akkor dicsérjem volt munkatársaim és a később tévészerkesztőkké, -riporterekké vált fiatalok teljesítményét? Ez alatt az idő alatt szerettem volna igazán vérbeli, elhivatott, szaktekintélynek számító tévékritikusok írásait olvasni, hogy legalább támpontokat, szempontokat kapjak ahhoz, hogy milyennek is kell lennie egy profi tévékritikának. De ilyesmivel nem találkoztam. A magyarországi sajtóban (annak hozzám véletlenül eljutó kis részében), ha olykor megjelent a Televízió felcím és alatta egy-egy írás, akkor az vagy egyszerűen elmeséli azt, amit a néző már látott (ha meg nem nézte a műsort, akkor úgysem tudja meg, miről is volt szó), vagy a tévéadás kapcsán a szerző valami egészen másról értekezik, aminek semmi köze nincs a tévéproduktumhoz, legfeljebb valamely tévériporterhez, szerkesztőhöz szól a cikk, akivel valami osztani valója van a magát kritikusnak valló írónak. Tehát az immár több száz tévékommentár, amit elkövettem életemben, végeredményben egy szubjektív reflexiólánc, semmi egyéb. A fő szempontom ezek elkövetésében az volt, hogy jobbítani szerettem volna és szeretném ezután is azt a műsort, melynek egykor magam is szerkesztője voltam. Közös múltunkból adódóan azt szeretném, hogy most, amikor nincs cenzúra, nincsenek tabutémák, a bukaresti magyar adás tökéletes legyen.
Sajnos a kolozsvári adásokat olyan lehetetlen időpontban sugározzák, hogy régen leszoktam annak nézéséről. Pedig egy időben a szombat reggeleimet csakis ennek a műsornak szenteltem, és akkor volt némi rálátásom a tartalmi felépítésére, stílusára, munkatársai színvonalára, viszont ma már felelőtlenség lenne régebbi tapasztalatok alapján róluk véleményt alkotni.
A Bukarestben szerkesztett, valamikor háromórás adás három részre való szétspriccolása óta rendszeresen csak a hétfő délutáni műsort nézem meg, és úgy vettem észre környezetemben, hogy a marosvásárhelyi magyar nézősereg is erre az időpontra koncentrál, talán a beidegződés miatt, hiszen megszokták, hogy hétfő délután magyarul szólal meg a tévékészülék hangszórója. Amikor 1989-ben az adás újraindult, hétfőnként az emberek valósággal odatapadtak a képernyőhöz, és itták az adás minden szavát. A szabadság, a szókimondás szimbólumai voltak a tévé- és rádióműsorok. Viszont a szabadság illúziójával együtt járó kezdeti mámor szétfoszlása után a szerkesztőség felé áradó szimpátia legalább két okból megcsappant. Egyrészt kiderült, hogy alig vannak profi munkatársai, akik hétről hétre színvonalas műsort tudnának produkálni. Másrészt egyre bővült a tévés paletta mind román, mind magyar nyelven. Kezdetben, amikor a Duna TV beindult, még annak is tapogatózó, önmaga egyéniségét kereső volt a műsora, és nem halványult el mellette a bukaresti adás.
Viszont a "dunások" komoly anyagi és szakmai segítséggel hamar kinőtték a gyermekcipőt, és így a bukaresti tévéseknek ugyancsak össze kell szedniük magukat, hogy a Duna TV és most már az Erdély-szerte fogható MTV 2 színvonalát megközelítsék. A bukaresti tévések valószínűleg erre az érvre így replikáznának: tőlük nem lehet azt elvárni, maréknyi embertől azt, amit a nagy magyar stúdiók produkálnak. Viszont a nézőt nem érdekli, hogy mi van a műsor hátterében. Ő csak azt érzékeli, hogy egy műsor érdekes-e vagy nem, változatos-e vagy unalmas.
A román fővárosban gyártott magyar adással szemben van néhány alapvető kifogásom, és ezeket a tévékrónikákban többször megfogalmaztam. Legfőként az zavar, hogy nem látok benne rendszerességet, átgondolt, hosszú távú műsorpolitikát, és semmiképp nem lelem nyomát a jó értelemben vett káderpolitikának. A tévézés attól más, mint minden egyéb műfaj, hogy láttat, képet tár a néző elé. És annak a látványnak kellemesnek, ha lehet, tökéletesnek kellene lennie. Nem azt mondom, hogy ideálisan szép, hanem meggyőzőnek kell lennie. És ez nagy mértékben a bemondón múlik. Nos, a bukaresti tévések semmi jelét nem adták annak, hogy keresnék az ideális bemondókat, kivéve a híradó rovat számára megtalált, de immár ritkán szereplő Györffy Györgyöt. A riporter, szerkesztő keresésében sem láttam előrelépést. Természetesen mindenkor figyelembe kell venni azt is, hogy az adás Bukarestben készül, ahol nem terem minden bokorban zseniális magyar tévériporter, ha meg vidéken találnának valakit, annak az embernek nem tudnak lakást biztosítani. Csakis ezzel lehet valakit arra rávenni, hogy letelepedjen, akár ideiglenesen is a román fővárosban. Tartalmilag sok kivetnivalót nem találok a műsorban, legfeljebb annyit, hogy a színvonal egyenetlen. Néha összejön egy átlagszínvonalat meghaladó hétfői összeállítás, máskor az adás végén azzal a rossz érzéssel hagyom ott a képernyőt, hogy elvesztegettem másfél órát. Olyankor teljességgel hiányzik a súlypont az összeállításból, máskor pedig roskadozik a sokféle magvas mondanivalótól az adás. Tehát az ésszerűbb anyaggazdálkodás ráférne a műsorokra, de hát bizonyára az kerül egy-egy hétfőn a képernyőre, ami éppen elkészült. Ezt a hibát minden bizonnyal csak úgy lehetne kiküszöbölni, ha több szerkesztő átgondoltabb terv szerint produkálna. Ami még bosszant, az a román felirat. Igaz, tartalmát, nyelvhelyességét nem szoktam rendszeresen ellenőrizni, de azt fél szemmel is látom, hogy rendszeresen elírják benne a neveket, évszámokat.
Mint hozzászólásom elején említettem: kételyem van afelől, hogy jogom van-e bírálni az adást vagy éppenséggel tanácsokat adni szerkesztésére vonatkozóan. Annyiban talán igen, hogy nyolc évig magam is tévéműsort gyártottam. De például soha életemben semmilyen oktatási keretben tévézni nem tanultam. Ugyanakkor azt sem tudom igazán megítélni, hogy jelenleg kik nézik az adást, és milyen igényeket elégít ki, illetve melyeknek nem tesz eleget a magyar adás. Ezekhez a témákhoz csakis az tudna hozzászólni, aki szociológiai igényességgel, kérdőívek alapján pontos felmérést készítene a témáról.
Általános érdeklődésre számot tartó rovatai közül az adás erősségének tartom a hírrovatot. Ennek hátterében az áll, hogy Bukarestben, a legfontosabb belpolitikai események közelében készül a műsor, tehát munkatársai jelen lehetnek az eseményeken. A Juhaimnak maradékát összegyűjtöm című sorozat egyrészt témája miatt emelkedik ki a mezőnyből, hiszen a szórvánnyal, annak lemorzsolódásával, a szórványmagyarság súlyos nemzetiségi gondjaival foglalkozni ma több, mint újságírói kötelesség. Másrészt a B. Nagy VeronikaVetési László szerzőpáros lelkiismeretesen, hozzáértéssel és empátiával állt hozzá a porladó, kis magyar közösségekhez. Miholcsa Gyula operatőrben szakavatott, témaérzékeny munkatársra leltek. A rétegműsorok közül kedvelem az Ébresztőt. Mert üde, csetlése-botlása ellenére, vagy éppen azért bájos, tetszik a fiataloknak. Amikor Bartha Ágnes, Kacsó Sándor, Kötő Zsolt, Schneider Tibor is a munkatársak között található, akkor színvonalasak is az ifjúsági műsorok.
A többi produkció véleményem szerint beleszürkül az átlagszínvonalba. Az utóbbi időben még felfigyelhettünk Simonffy Katalin és Koczka György ama igyekezetére, hogy egy-egy falu közösségét kiemeljék a névtelenségből az erdélyi nézősereg számára.
Ha Boros Zoltán főszerkesztő szaktudása, sokoldalúsága a mérce, akkor sajnos a többi munkatárs nemigen közelíti meg az etalont. Távlatilag sem látok perspektívát arra, hogy a már meglevő munkatársak vagy az újonnan jövők látványosan emelni fogják a bukaresti magyar tévéadás színvonalát.