Mikor kezdődött a rendszer válsága, és hogyan tudatosodott azokban, akik átélték? Erre nézve vannak a történelem tényei, és vannak az egyre gyarapodó fölöttébb hasznos utólagos kommentárok. Van azonban egy harmadik iránya is a korszak megközelítésének: maguk a korabeli szövegek. A szabad gondolat, a tudatosulás folyamatának dokumentumai. Akkor terjedésük nehezebb, szűkebb körű volt jelentőségüknél. Mára a helyzet fordított: szabadon terjednek, de immár nem tilalmakat és tabukat ostromolnak, megszűnt egykori felforgató erejük. Maguk is történelemmé válnak, jelzéseivé annak, ahogyan a látható történelem mögött lassan formálódott az a másik, egyelőre még láthatatlan, de rövidesen előre látható történelem. Ehhez az előrelátáshoz volt szükség a sokak számára legalább kompromisszumként elfogadható Kádár-rendszer módszeres kritikájára, a térségben (Szovjetunió, Lengyelország) zajló folyamatok állandó nyomon követésére. A kötet egyik legérdekesebb írása a István, a király című rockopera (1984) "ellenzéki" olvasata: ez az István-kép véli a szerző "a kádárizmus Szent István-i gondolatát" közvetíti, az tehát döntően a rendeltetése, hogy olyan új legitimációs elvet terjesszen, amilyen a "nacionalizmus, illetve az ugyancsak nemzeti trikolórba bugyolálható nemzetmentés". Minden bizonynyal így is igaz, ha talán nem is csak így igaz tanulságos azonban érzékelni, hogy a rendszerkritika kifejezetten szakmai (politikai és gazdasági), illetőleg nemzeti szempontjai ezekben az években többnyire még összefonódtak, hogy rövidesen kettéváljanak, és megteremtsék a politikai mező későbbi tagozódását.
Az írások zöme a nyolcvanas években született, külföldi és/vagy szamizdat kiadványokban jelent meg. A rendszerváltás utáni publicisztikában ugyanaz a kritikai tartás immár a nyilvánosság részeként ítélkezik, úgyhogy ebben egyszerre ismerhető fel folytonosság az ellenzékiségben és világosabb szerepvállalás a pártoktól megosztott politikai térben. Nevezzük-e a kötet paradoxonának, hogy aki nehéz időkben vállalta a köz ügyeiről való gondolkodást, az bejelenti kötete utószavában, hogy abbahagyja, és döntését így indokolja: "Addig írtam, amíg úgy gondoltam: Magyarországnak és a magyarságnak van (lehet) esélye arra, hogy megszabadulva a szovjet rablánctól, önnön sorsával szabadon rendelkező ország, illetve nemzet lehessen. A rosszabb és rossz változatokat nincs kedvem sem elemezni, sem kommentálni." (A birodalom romjain. Publicisztikai írások. Új Mandátum Könyvkiadó. Bp., 1996.) H. A.