1. Egy mítosz létrejön
André Bazin szerint a western a legfilmszerűbb film. És noha ezen kijelentés szuperlatívusza vitatható (hiszen más műfajok is versenyeztek a tiszteletre méltó titulusért, pl. a Hevesy Iván által méltán piedesztálra emelt burleszk), tagadhatatlan, hogy a western alapfilm vagy mitológiai analógiájával élve teremtésmítosz.
A helyszín: Óhollywood. A filmvásznakon felbukkan Tom Mix, aki filmjeiben (A préri gyermeke 1913; Amerikai vér 1918 stb.) megteremti a puskáját és igazságát ruhaként viselő magányos hős alakját. Az örök mozisötétből előtűnik egy romantikus alak: a magányos, igazságos, csak puskájában, valamint a gyors helyzetfelismerésben bízó cowboy. A pozitív hős romantikus ellentéteként természetesen megjelenik a hangsúlyozottan kisbetűs gonosz lény, a bad guy is, a maga tapintható, pofozható, lőhető, sőt néven nevezhető mivoltában (hiszen neve is volt neki, teszem azt, Liberty Valance). A Jó bajnoka örök harcot vív a Gonosz bajnokával egy ideális (mert már nem létező) harcmezőn, a Vadnyugaton. A bad guy legyőzetésének szükségszerű következménye a gonoszság megszűnése. Az ellentétpár közötti viszonyt a két lábon járó, protestáns neveltetésen alapuló amerikai etika és kötelességtudat határozza meg, amely a történet során mitikus méreteket öltve egyszerűen elsepri a szintén gigászira dagadó Gonosz etikátlan képviselőjét.
Ilyen értelemben tehát elmondható, hogy az etikát leszámítva az óhollywoodi western pozitív és negatív hősei között mennyiségi és minőségi egyensúly áll fenn.
Lassacskán kialakul a western ipara, amely, mint minden valamit is magára adó ipar, ontani kezdi jobb-rosszabb termékeit. Futószalagon érkeznek a westernhősök, Clark Gable, John Wayne, Glenn Ford, Robert Mitchum, James Stewart, megannyi rendíthetetlen ólomkatonája az igazságosságnak és a gyors ügyintézésnek. Persze a magányos hőssel együtt a bad guyok is szépen termelődnek, hiszen ők teszik láthatóvá a közönség számára az igazság ordító hiányát. Addig-addig, amíg Sergio Leone nosztalgikus megaspagetti-westernjében, a Volt egyszer egy Vadnyugatban Klasszikus Western kiporoszkál a képből a Harmonikus Ember lován, hogy átadja helyét egy másik mítosznak, amely gőzmozdony vontatta vasparipán érkezik. Feltevődik a kérdés: mi történik a klasszikus magányos hőssel? A válasz kézenfekvő: felül a vonatra, és beutazik a nagyvárosba. Igazságát és puskáját itt sem vetkőzi le (bár immár mindkettő kissé viseltes), magánhekusként osztja tovább az igazságot, igaz, naivitása és tiszta tekintete, akárcsak ruházata, kissé megfakult. Az új hérosz szülőatyái között ott találjuk Dashiel Hammettet, majd Raymond Chandlert, aki igazán magas szintre röpteti a műfaj irodalmát. A magányos hős alakja körül rövidesen összeáll egy új filmes műfaj, az urban western. Megszületik A máltai sólyom (Hammett regénye nyomán rendezte John Huston), majd A hosszú álom (Chandler regényét Howard Hawks vitte filmre), benne minden moziidők legnagyobb magányos hérosza, az örökké cigarettázó, kalap-alól-szúrós-szemű, városi külsővel, ám cowboy-etikával rendelkező magándetektív, Philip Marlowe, alias Humphrey Bogart, akit összes ellenfelei közül végül csak a tüdőrák tud majd kiiktatni, persze gyáván, hátulról támadva.
A pozitív és negatív hős közötti egyensúlyt tekintve az urban westernben nevezett egyensúly továbbra is fennáll, bár mind mennyiségi, mind minőségi szempontból torzulást szenved. A magányos hős egyre több kisbetűs gonosszal áll szemben (mennyiségi eltolódás), nevezett kisbetűs gonoszok pedig egyre gonoszabbak (minőségi eltolódás). Ám a gonosz még mindig kézzelfogható, ennek következtében aztán a film végén le is győzetik.
Ugyanakkor a helyszín is megváltozik: miként a név is jelzi, az urban westernben a magányos hős átkerül a Vadnyugat elíziumi vadászmezőiről a metropolisz szürkéskék Alvilágába. Snitt.
2. A mítosz újjászületik
A helyszín ezúttal Újhollywood. A film városa, minden ellenkező értelmű jóslat ellenére kiheverte a hatvanas évek válságát, és az átrendeződött alapokon nyugvó "újklasszicizmus" ölén újjászületik a magányos hős, a férfi az igazsággal és a puskával. Olyan filmekben láthatjuk viszont, mint Stanley Kramer Dominóelve, Sidney Lumet Serpicója, valamint Sidney Pollack A keselyű három napja. A sokat emlegetett egyensúly azonban teljesen felborul. Az újhollywoodi urban western hőse (Gene Hackman, Al Pacino, Robert Redford stb.) ugyan még mindig magányos (sic!), még mindig igazságos, és még mindig bízik a fegyverében, azonban Újhollywood szabászai levagdosták róla a romantikus jegyeket. Serpico nem a prérin vagy a nagyvárosok sikátoraiban bolyongó magányos óriás többé, kisemberré zanzásodott az újhollywoodi filmcézárok álrealista ráolvasásai nyomán. Az igazán nagy változás azonban a másik felet, a bad guyt érinti. Egyszerűen megszűnik létezni. Érintethetetlenné, lelőhetetlenné és ezáltal többé-kevésbé vallottan halhatatlanná válik. Ugyanis a magányos hős immár nemcsak egy gonosz ember vagy gonosz emberek egy csoportja ellen harcol, hanem egy szervezet ellen. A szervezet pedig névtelen, elérhetetlen és halhatatlan. Rousseau szavaival élve, az egyének meghalnak, a testületek soha. Teljesen jogosult tehát Robert Redford beszólása A keselyű három napjában, miszerint a fegyver és a gyors helyzetfelismerés immár nem elég a győzelemhez. Újhollywood magányos hőse outsiderként, amatőrként száll szembe a szervezet által képviselt névtelen, alaktalan profizmussal. Chaplin Monsieur Verdoux-jának jóslata szerint "ezen a világon annak megy jól, aki valamely szervezet tagja". Ennek megfelelően magányos hősünknek nem megy valami jól, valamilyen szinten mindig alulmarad a szervezettel való küzdelme során. Snitt.
3. A mítosz átalakul
Mi a helyzet az ezredvég digitális filmgyártásának Compuhollywoodjában? Curtis Hanson L.A. Bizalmasa e korszak jellegzetes alkotása. A posztmodernre oly jellemző eklekticizmussal a rendező megpróbálja összeboronálni Ó-, illetve Újhollywood mítoszait, egy hibrid opust hozva létre. A chandleri meseszövés, a kilőhető gonoszok, a pozitív hős mitikussá növekvő alakja ez Óhollywood öröksége. A szervezet elleni harc, a tény, hogy a hős a szervezet része ez Újhollywoodé. Persze saját, posztmodern újítás is van a rendező tarsolyában.
Tétel: manapság nincsenek magányos hősök.
Ennek megfelelően Curtis három, többé-kevésbé egyenlő darabra hasítja magányos hősét, melynek eredményeképpen elénk áll a magányoskodó, előbb-üt-aztán-kérdez fazonú Bud White, a romlott-de-mégsem Jack Vincennes meg az intellektuál-komisszár Ed Exley alkotta kollektív hős. Ha az ember jobban megnézi ezeket a figurákat, rájön, hogy a háromba skizózott személyiség nem egyéb, mint egyetlen bonyolult jellem, a klasszikus BogartMarlowe pszichológiai típusok szerint való primitív felosztása. Ami a vásznon mozog, nem egyéb, mint EGY virtuális magányos hős.
Ugyanez a helyzet a szervezettel is. Hanson filmjében a többszörösen hasadt hős végeredményben egy szervezet ellen harcol, ám ennek a szervezetnek van neve, lelőhető, és hamisítatlan ír kiejtéssel beszéli az angolt. Egy virtuális szervezetről van tehát szó. Virtuális hős harcol virtuális szervezet ellen egy tökéletesen szimulált helyszínen. Olyan az egész, mint egy számítógépes játék.
Feltevődik a kérdés: mi a helyzet magával a filmhibriddel? Óhollywood romantikája és Újhollywood álrealizmusa után Compuhollywood filmje virtuálissá válik? Lehet. Bár tagadhatatlan, annak ellenére, hogy a Bizalmasban a rendőrfőnökön kívül egyetlen hős sem visel kalapot, egész film alatt egyetlen kalapos árnyék tornyosul föléjük, az örök hérosz, Philip-Bogie arhetipikus árnya.