Mivel nem tanulmányt írok Jánosi Jánosról, hanem amolyan baráti jegyzetet, eltekinthetek a neve alatt megjelent könyvek felsorolásától szép számmal vannak, csak 1990 óta is. Kettő található épp kezem ügyében, miközben e sorokat írom. Az egyik publicisztikai kötet (Moralitãi. Idei inoportune. Cartea Româneascã, 1995), a másik a román filozófia története (O istorie a filosofiei române. Biblioteca Apostrof, 1996). Bennük két arca mai világunknak, amelyben a filozófusnak szerényebben: a filozófia tanárának, szakemberének sajátosan kettős feladata van. Az egyik, a vonzóbb vagy akár népszerűbb: a közélet porondján való jelenlét, a közvetlen reflektálás a világ dolgaira. Amit ő másoknál jobban tud, az a módszeresség, az ítélkezés szellemi műveleteinek technikája. Ezért nem egyszerűen az a fontos, hogy mit mond, legalább annyira fontos az is, miként mondja. Amikor például az előítéletes gondolkodás kérdésében a filozófus mást mond, mint a bornírt fanatikus, nem egyszerűen ellentmond neki, hanem az érvek más rendszerét, más rendjét fordítja vele szembe. A tények mindenki számára ugyanazok, a kérdés pedig az, mit bont ki belőlük a bölcselkedő elme. Mit például a fordulat után divatossá lett párhuzamból a fasizmus és a kommunizmus között. Mit a "zsidókérdésről" Romániában. Mit a szenvedélyes vitákat kiváltó harmincas évekről, a román szellemi élet jeleseinek Cioran, Eliade, Noica rokonszenvéről a szélsőjobb politikai mozgalmaival. Mit a nemzedékek egymásutánjáról ebben a felfordult, remélhetőleg jó irányba rendeződő világban. A gyermekeink, mondja egyik írásában, más illúziókat táplálnak, ennek megfelelően más kiábrándulások várnak rájuk.
Humor van ebben a megjegyzésben és irónia. Itt, Kelet-Közép-Európában a filozófusnak nem az az érzése, hogy véget ért a történelem. A kérdés épp az, hogy mi ért véget, és mi vár ránk a továbbiakban. A tanulságok között pedig, amelyeket mindannyian, filozófusunkat is beleértve, az elmúlt történelemnek köszönhetünk, az első helyen éppen az áll, hogy óvakodnunk kell a gondolkodás csapdáitól. Azoktól, amelyeket, kortársaihoz hasonlóan, ő sem kerülhetett el. De azoktól is, amelyeket éppen most állít a történelem naiv, figyelmetlen, tudatlan kortársainknak. Óvni a gondolat józan, módszeres, felelős szabadságát. Elhárítani mindenfajta megszállottság kísértését, még az igazságtevést is. Vállalni az őszinteséget és a szókimondás kockázatát. Bölcsnek lenni abban a formában is, ahogyan az magatartást filozófushoz illő tartást jelent, tárgyszerű, szenvedélytől mentes párbeszédet a világgal.
A román filozófiai gondolkodás történetének szentelt munka több évszázad írásos hagyatékának tudományos feldolgozása. Merész kísérlet és rangos szellemi teljesítmény. A szerzői én ezúttal a háttérben marad, hogy maguk a szövegek beszéljenek és az őket tolmácsoló rendszerező tudás. Ez a könyv a komoly szakszerűség arcát mutatja a világnak, amely csupa rohanás, és amely oly könnyen enged a felszínesség, az improvizáció, a dilettantizmus kísértésének. Ahhoz, hogy a világban rend legyen üzeni minden sorával ez a könyv , sokat kell olvasni és kitartóan, fáradalom nélkül dolgozni. A filozófia nem csupa mély igazság és átfogó rendszer úgy is köze van mindennapjainkhoz, hogy ezeket az egyszerű igazságokat idézi emlékezetünkbe.
Filozófusunknak pedig, aki e napokban hetvenedik születésnapját ünnepli, bölcsességéhez mért erőt és munkakedvet!