Sok agresszív gyermekkel dolgoztam évtizedeken át mint gyermekpszichológus, de mindössze két gyermekgyilkossággal találkoztam.
A gyermek-ideggondozóban az esti rendelés vége felé, mikor már kezdtünk pakolni, hazakészülődni, feldúlt, nyugtalan házaspár jelent meg egy ötéves kisfiúval, hogy a gyermek családirtásra törekszik. Konyhakéssel szúrt először a nagymama felé, hogy megöli, mikor az sikoltozva menekült, rohant utána a késsel, majd a konyhába belépő apát is megfenyegette.
Kicsit fogfájósan kezdtem a gyerek vizsgálatához, estefelé a rendelés utolsó perceiben nehéz esetet, gyilkossági kísérletet ellátni nem könnyű feladat.
Meglepetésemre a kisfiúnál sem hetero-, sem autoagressziót nem találtam. Mint kiderült, a gyermek játékból emelte a nagymamára a kést. Megtalálva a disznóölő kést, a disznóölést akarta eljátszani. A felnőttek rémülete meglepte, élvezte a rendkívüli helyzetet, hogy most tőle fél mindenki.
A jelenet arra emlékeztetett, amikor a Gigi, Tatay Sándor kicsi lánya elkapta a neilonharisnya végét, és a kezében levő ollóval hadonászva húzta: "levágom!", A harisnyát féltve ki akartam venni a kezéből nem engedte. Összeszidtam, majd könyörögtem. Mikor semmi sem használt, azt mondtam elszomorodva: "Nincs másik harisnyám, de jól van, vágd le", mire Gigi leengedte az ollót, és azt mondta csendesen: "Nem is tudok ollóval vágni."
A másik eset igazi volt. Négyéves kisfiú alvó kistestvére fejére szándékosan, tudatosan sósavat öntött, hogy "haljon meg! nekem nem kell". Itt valóban erős testvéri féltékenységet és kitörő agressziót találtam, amit le kellett vezetni.
Az utóbbi esetre évekig visszagondoltunk munkatársaimmal, problémát jelentett, hogy ez előfordulhat. Noha tudtam, tudtuk, a gyermek nem ismeri, hogy a valóságban mi a halál. Végleges voltát csak nyolcéves kora körül ismeri fel.
A háborúban, mivel a hullámzó frontba kerültem, láttam harcot, sebesültek mellett voltam de az agressziónak ezt a fokát és ilyen formáit, amivel napjainkban találkozunk, soha nem láttam, elképzelni sem tudtam. A gyermekek által játék közben véletlenül elkövetett halálos balesetekről tudtam, de hogy szándékosan, tudatosan családot irtsanak, tanítókat, iskolatársakat megöltek volna, arról nem is hallottunk.
Olvasom, látom a gyermekek gyilkosságsorozatát, én is kezeltem életben maradt áldozatot. Döbbenten és tehetetlenül állunk mi mai felnőttek Amerikában és itt.
Az már kimutatott, bizonyított, hogy a televízió az egyik agressziógerjesztő. Egy amerikai gyermek tizennégy éves koráig huszonkilencezer gyilkosságot lát a képernyőn, és soha békés halált. A virtuális valóság, a játékvalóság és a mindennapi élet valósága között a gyermek számára elmosódnak, összeolvadnak a határok. Nem is szólva a személyiségbe beépülő cselekvési, magatartási mintákról.
Borzadozunk, hőkölünk, és csak nézzük tovább a mindennapi krimiket. Szidjuk a televíziót, miért mutat annyi agressziót. Valamit tenni kéne mondjuk. Már gyűléseket is hívunk össze, tanakodunk. Csak az nem jut eszünkbe, hogy ne nézzük azokat a filmeket amit a tévé azért játszik, mert mi nézzük őket.
Ez az egyik tényező, meglehet a legfontosabb. Most másra nem is térek ki. Egyetlen módja van annak, ha valamit el akarunk érni, magunkban kell kezdeni. Csak ennyi, de ezt meg kell tenni. Meg kellene tenni. Mi történik itt? Ki a hibás?
Mert mit tud a gyermek a halálról? Hároméves korában kezd el kérdezni, figyelni, keresni, hogy mi a halál, hogyan történik. Először azt hiszi, úgy éli meg, hogy amiért meghalt valaki, azért még tovább él (vigyünk a nagymamának süteményt). Animista szemlélete szerint minden él, a kő és az asztal is, hát hogyne élnének a halottak. Aztán öt-hat éves kora körül, perszonifikál, a halált élőlénynek tekinti, nyolc-kilenc éves kora körül jön a realista felfogás, megértése annak, hogy a halál törvényszerűség, mindenkire vonatkozik, végleges és irreverzibilis.
Hogyan találkozik a mai gyermek a halállal? Mit mondunk mi neki? Fő információs forrása a televízió és az általunk nyújtott computerjátékok, melyek bőven alkalmazzák az agressziót, pusztítást, a halált.
Ugye egy gyermek sem úgy jött a világra, hogy ezekkel fog játszani. Nagy Mária Ilona 1936-ban tudományos felmérést végzett a gyermekek haláltudatáról, a halállal kapcsolatos élményéről.* (Külföldi lexikonok szerint vele kezdődik a tanatológia, a halál tudománya, de mi elfelejtettük.)
Egy hároméves kislány azt kérdezi a temetőben a virággondozás közben: "És a nagymamát ki lőtte le?"
Jó lenne felmérést készíteni a mai gyermekek halálképéről, haláltudatáról. Mit kapnak tőlünk, és mit a médiáktól? Milyen halálképet nyújt ez a társadalom?
*A PONT Kiadó újból megjelentette ezt az igen fontos könyvet.